نور طبیعی در معماری و طراحی داخلی

نور طبیعی چیست؟

منظور از نور طبیعی، نوری است که از منابع طبیعی مانند خورشید به فضاهای داخلی ساختمان می‌تابد. نور طبیعی از طریق بازشوها، پنجره‌ها، پاسیو، سقف‌های شیشه‌ای، عناصر شفاف مثل آجر شیشه‌ای و… وارد فضاهای داخلی ساختمان می‌شود. نور طبیعی در معماری انواع مختلفی دارد که بسته به موقعیت جغرافیایی و جهت قرارگیری زمین می‌تواند با کیفیت و شدت متفاوتی به ساختمان بتابد. در ادامه درباره انواع نور طبیعی صحبت خواهیم کرد.

فرق بین نور طبیعی و مصنوعی چیست؟

فرق اصلی بین نور طبیعی و نور مصنوعی در منبع تأمین آنهاست. همانطور که گفتیم نور طبیعی نوری است که از منابع طبیعی مانند خورشید می‌تابد. مثل نوری که از پنجره‌ها یا سقف‌های شیشه‌ای وارد فضاهای داخلی ساختمان می‌شود. اما نور مصنوعی، از منابعی مانند لامپ‌های الکتریکی، LED، لامپ‌های فلورسنت و غیره تأمین می‌شود. درواقع هر نوری که توسط ابزارهای الکتریکی یا مکانیکی تولید شود، نور مصنوعی نامیده می‌شود.

تفاوت دیگر نور طبیعی و مصنوعی این است که نور طبیعی دارای طیف گسترده‌ای از امواج الکترومغناطیسی است، از جمله اشعه‌های مرئی و غیرمرئی؛ در حالی که نورهای مصنوعی معمولاً شامل یک محدوده معین و محدود از طیف‌های الکترومغناطیسی هستند.

در معماری و طراحی ساختمان بسته به شکل و موقعیت زمین و همچنین نیازها و نوع کاربری هر فضا، از هر دو نوع نور طبیعی و نور مصنوعی استفاده می‌کنیم.

مزایای استفاده از نور طبیعی در معماری

استفاده از نورطبیعی خورشید در طراحی ساختمان دارای مزایای بسیاری است. مهم‌ترین مزایای استفاده از نور طبیعی در ساختمان عبارت است از:

نور طبیعی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی

استفاده از نور خورشید به عنوان منبع نور طبیعی، می‌تواند به کاهش مصرف انرژی برای روشنایی ساختمان کمک کند. این به معنای کاهش هزینه‌های انرژی و برق مصرفی و همچنین حفظ محیط زیست است.

نور طبیعی و افزایش کیفیت فضاهای داخلی

اگر تجربه زندگی در هر دو نوع آپارتمان‌های شمالی و جنوبی را داشته باشید، به‌خوبی متوجه تفاوت احساسات و حال درونی‌تان و تفاوت زندگی در این دو نوع ساختمان شده‌اید. نور خورشید احساس راحتی جسمی و آرامش روحی خوبی را در افراد ایجاد می‌کند و به بهبود تجربه انسانی در استفاده از فضاهای داخلی ساختمان کمک می‌کند. این تأثیر نه تنها بر انسان که حتی بر گیاهان و حیوانات داخل منزل هم مشهود است.

نور طبیعی و سلامت و شادابی

تماس با نور خورشید می‌تواند به سلامتی افراد کمک کند، زیرا نور خورشید منبعی غنی از ویتامین D است که برای سلامت استخوان‌ها ضروری است. همچنین، تأثیرات مثبت نور خورشید بر روحیه و انرژی افراد ثابت شده است.

نور طبیعی و افزایش زیبایی و جذابیت

نور طبیعی خورشید می‌تواند باعث زیبایی معماری و افزایش جذابیت و پویایی فضاهای داخلی ساختمان شده و جذابیت ویژه‌ای به فضاهای داخلی ساختمان ببخشد. استفاده از نور طبیعی در معماری داخلی باعث بیان بیشتر جزئیات در معماری داخلی می‌شود. همچنین نورگیری مناسب به ایجاد حس پویایی و  داینامیک در فضاهای داخلی ساختمان کمک می‌کند.

تأثیر نور طبیعی در معماری داخلی

تأثیر نور طبیعی در معماری داخلی بسیار گسترده و مهم است و به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر تجربه انسانی از فضاهای داخلی ساختمان تأثیر می‌گذارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین تأثیرات نور طبیعی در معماری داخلی بیان شده است:

ایجاد حس فضای باز و بزرگ

نور طبیعی می‌تواند فضاهای داخلی را باز و بزرگ نماید. هرچه نورگیری طبیعی فضا بیشتر باشد، آن فضا بزرگتر احساس می‌شود. همچنین پنجره‌ها و درهایی که به فضای بیرون و نور خورشید باز می‌شوند، احساس اتصال با محیط بیرونی را به افراد القا می‌کنند و حس فضای باز و آزاد را تقویت می‌کنند.

بهبود کیفیت روشنایی فضاهای داخلی

نور طبیعی به طور معمول بهتر از نورهای مصنوعی کیفیت روشنایی فضاهای داخلی را فراهم می‌کند. نور طبیعی که از منابعی چون خورشید به داخل فضاها می‌تابد، رنگ‌ها را واقعی‌تر نشان دهد و  باعث می‌شود جزئیات مربوط به دکوراسیون داخلی بیشتر و بهتر نمایان شود.

نور طبیعی و افزایش انرژی مثبت

نقش و تأثیر نور طبیعی بر روحیه و انرژی افراد، غیرقابل انکار است. این نوع نور می‌تواند احساس شادابی و سرزندگی را در افراد ایجاد کند و بهبود خلق و خوی آنها را به ارمغان بیاورد. این موضوع تا آنجا اهمیت دارد که یکی از توصیه‌های روانشناسان برای درمان افسردگی، استفاده از فضاهایی است که در طول روز از نور طبیعی خورشید برخوردار هستند.

نور طبیعی و افزایش بهره‌وری

مطالعات نشان داده است که افراد در محیط‌هایی که دارای نور طبیعی است، بهتر کار می‌کنند و بهره‌وری بالاتری دارند. بهره‌مندی از نور طبیعی در محیط کار باعث ایجاد حس تحرک و پویایی در افراد و کارکنان و افزایش راندمان آن مجموعه می‌شود.

روش‌های تأمین نورطبیعی از سقف

اگر برای تأمین نور طبیعی در ساختمان دچار محدودیت باشیم، می‌توانیم نور طبیعی را از طریق سقف تأمین کنیم. البته نورگیری از سقف دارای محدویت‌هایی هم هست. به‌عنوان‌مثال فقط در طبقه آخر می‌توانیم نورگیری از طریق سقف داشته باشیم و باید برای اجرای آن هم حتما از یک تیم متخصص کمک بگیریم تا تمام نکات فنی، ایمنی و عایق‌بندی به‌طور کامل رعایت شود.

روش‌های مختلفی برای تأمین نور طبیعی از سقف وجود دارد که هر یک از این روش‌ها می‌توانند با توجه به نیازها و شرایط محیطی ساختمان، در طراحی معماری مورد استفاده قرار گیرند.

متدوال‌ترین روش‌های نورگیری از سقف عبارتند از:

1- پنجره‌های سقفی

استفاده از پنجره‌هایی که در سقف ساختمان قرار می‌گیرند، اجازه می‌دهد تا نور خورشید به صورت مستقیم وارد فضا شود. این پنجره‌ها می‌توانند به صورت ثابت (غیرقابل بازشدن) یا متحرک و با قابلیت باز و بسته‌شدن باشد. پنجره‌های سقفی می‌تواند از جنس شیشه‌های شفاف و مات و یا حتی از جنس بلوک‌های شیشه‌ای رنگی ساخته شود.

2- سقف‌های شیشه‌ای

استفاده از سقف‌های شیشه‌ای یک روش جذاب برای تأمین نور طبیعی از بالای ساختمان است که به نور خورشید اجازه می‌دهد به‌صورت مستقیم وارد فضا شود. این شکل از نورگیری معمولا در سبک معماری مدرن و در ساختمان‌هایی با کاربری خاص مثل ویلاها و یا گلخانه‌ها استفاده می‌شود که جلوه بسیار زیبایی به ساختمان می‌دهد.

این نوع سقف‌ها از جنس شیشه‌های شفاف یا مات و یا هر نوع مصالح شفاف دیگری مثل بتن شیشه‌ای و… که نور خورشید را از خود عبور می‌دهند ساخته می‌شوند.

3- سقف‌های مجهز به پنجره‌های طولی

در برخی از ساختمان‌ها مثل سوله‌های صنعتی، ساختمان و سقف به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که به نور خورشید اجازه می‌دهد به صورت گسترده‌تر و با کیفیت خیلی بیشتری وارد فضا شود. این نوع سازه‌ها معمولاً در سوله‌ها، ساختمان‌های صنعتی، کارگاه‌ها و مجتمع‌های تولیدی و انبارها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

4- استفاده از سقف متحرک و ترکیبی

در برخی موارد خاص، بسته به کاربری ساختمان ممکن است تصمیم بگیریم از سقف‌های متحرک برای تأمین نور طبیعی استفاده کنیم. مزیت استفاده از سقف‌های متحرک این است که می‌توانیم هم از نور طبیعی و هم از نور مصنوعی در تابستان و زمستان و در روز و شب و همچنین در شرایط متفاوت آب و هوایی استفاده کنیم.

نورگیری از پاسیو

زمانی که به دلایل مختلف نیاز داریم تا نور طبیعی را به فضاهای میانی ساختمان برسانیم، استفاده از پاسیو یک راه‌حل عالی برای تأمین نور طبیعی چنین فضاهایی است.

اگر می‌خواهیم از پاسیو برای انتقال نور خورشید به فضاهای داخلی ساختمان استفاده کنیم، باید به ابعاد و موقعیت قرارگیری آن توجه داشته باشیم. اگر ابعاد پاسیو را کوچک درنظر بگیریم، احتمالا نور مطلوبی به فضاهای داخلی نمی‌رساند ولی برای تهویه و ایجاد جریان هوای تازه عالی عمل می‌کند. برخی از مزایای نورگیری از پاسیو عبارتند از:

1- ایجاد ارتباط با محیط بیرون

نورگیری از پاسیو به افراد اجازه می‌دهد تا ارتباط بیشتری با فضای باز بیرون و محیط طبیعی داشته باشند. این ارتباط باعث ایجاد حس آرامش و رضایت در افراد می‌شود.

2- عدم استفاده از نور مصنوعی و کاهش مصرف انرژی

وقتی از پاسیو برای نورگیری و انتقال نور خورشید به داخل فضاهای ساختمانی استفاده می‌کنیم، درواقع مصرف انرژی برای روشنایی مصنوعی را کاهش داده‌ایم و در نتیجه، هزینه‌های انرژی در ساختمان کاهش می‌یابد.

3- افزایش کیفیت معماری

نورگیری از پاسیو، مخصوصاً در ساختمان‌های ویلایی و دوبلکس، زیبایی و جذابیت بصری فوق‌العاده‌ای به معماری داخلی ساختمان می‌دهد و باعث افزایش کیفیت فضاهای داخلی می‌شود.

نورگیری از پاسیو یک گزینه مناسب برای تأمین نور طبیعی نشیمن خصوصی و TV Room است. تأمین نور طبیعی از طریق پاسیو علاوه‌بر بهبود کیفیت زندگی و کار در فضاهای داخلی، تأثیر بسیار مثبتی در زیبایی طراحی و دکوراسیون داخلی ساختمان می‌گذارد.

عوامل تأثیرگذار در شکل و ابعاد پنجره‌ها

همان‌طور که می‌دانید یکی از اصلی‌ترین عناصری که می‌توانیم از طریق آن، نور و تهویه طبیعی را برای فضاهای داخلی پلان تأمین کنیم، پنجره‌ها هستند. اما اینکه ما در هر یک از فضاهای داخلی پلان معماری چه تعداد پنجره و با چه ابعاد و اندازه‌هایی و یا حتی با چه شکلی طراحی کنیم، به موضوعات مختلفی بستگی دارد.

شاید تابه‌حال فکر می‌کردید که نورگیری در طراحی پلان خیلی موضوع مهمی نیست، اما در ادامه خواهیم دید که چه عوامل مهمی در نورگیری پلان معماری تأثیرگذار هستند و این موضوعات تا چه حد دارای اهمیت است. عوامل مهم و تأثیرگذار در شکل، تعداد و ابعاد پنجره‌ها عبارتند از:

1. نوع طراحی نمای ساختمان
2. ابعاد و مساحت فضاهای داخلی
3. نوع کاربری فضاهای داخلی پلان
4. نوع و کیفیت نور ورودی از طریق پنجره‌ها

نور طبیعی در ساختمان شمالی

وقتی به تأمین نور طبیعی در ساختمان از طریق پنجره‌ها فکر می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که موضوعات متفاوتی در تعیین شکل و ابعاد پنجره‌ها تأثیرگذار هستند. یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در طراحی شکل و اندازه پنجرها در ساختمان، موضوع نمای ساختمان است.
به‌عنوان‌مثال همان‌طور که در جلسه مربوط به لکه‌گذاری پلان به آن اشاره کردیم، در ساختمان‌های شمالی اتاق‌خواب‌ها در ضلع شمالی بنا قرار می‌گیرند. می‌دانید که در ساختمان‌های شمالی ناچار هستیم برای تأمین نور و تهویه طبیعی اتاق‌خواب‌ها از نورگیر در انتهای بنا استفاده کنیم.

البته باید حتماً مقدار O.K.B مناسب را برای این پنجره‌ها رعایت کنیم تا از لحاظ ضوابط شهرداری و حفظ محرمیت ساختمان همسایه دچار مشکل نشویم. بنابراین این پنجره‌ها در ساختمان شمالی تأثیری در نمای ساختمان ندارند و شاید شکل آن‌ها خیلی مهم نباشد.

نکته مهم برای طراحی پنجره‌ها در اتاق‌خواب‌های ساختمان‌های شمالی این است که با توحه به ارتفاع پنجره‌ها از کف طبقه (O.K.B) و اینکه این پنجره‌ها معمولا نور شمال را دریافت می‌کنند که نوعی نور غیر مستقیم و غیرمطلوب است، به عرض پنجره‌ها توجه داشته باشید و سعی کنید ابعاد پنجره‌ها را طوری درنظر بگیرید که اتاق‌خواب‌ها از نور طبیعی مناسبی برخوردار باشند. اما شکل و ابعاد پنجره‌ها برای نورگیری طبیعی در فضاهایی که مشرف به نمای اصلی ساختمان هستند اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

نور طبیعی و طراحی نمای ساختمان

یک نکته بسیار مهم در طراحی پلان ساختمان‌های مسکونی این است که تمام اجزای یک ساختمان باید با هم طراحی شود. متاسفانه بسیار دیده می‌شود که افراد پلان معماری را طراحی می‌کنند، بدون اینکه به طراحی نما فکر کرده باشند! یا اینکه در زمان طراحی پلان معماری، کوچک‌ترین توجهی به طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی، سازه، تأسیسات و… نمی‌کنند و این‌ها را موضوعات مجزا از طراحی پلان می‌دانند!

این اشتباه خیلی بزرگی است و حتما باید هم‌زمان با طراحی پلان به تمام این موضوعات از جمله نورگیری ساختمان هم فکر کرد و تأثیر آن‌ها را در طراحی پلان دید.

یکی از موضوعات تأثیرگذار در طراحی پنجره‌ها و نورگیری طبیعی پلان معماری، نمای ساختمان است. خیلی وقت‌ها مجبور هستیم به‌خاطر نمای ساختمان پنجره‌ها را در شکل، ابعاد و یا موقعیت مشخص و ثابتی طراحی کنیم.

طراحی نمای ساختمان می‌تواند روی شکل پنجره هم تأثیر مستقیم بگذارد. مثلاً اینکه پنجره‌ها مستطیل افقی باشد یا مستطیل عمودی و یا حتی مربع!یا ممکن است تمام نمای ساختمان از جنس شیشه باشد که اصطلاحاً به آن نمای شیشه‌ای می‌گویند. حتی در مواردی ممکن است پنجره‌ها به اشکال دیگری مثل دایره، بیضی یا چندضلعی‌های منظم و غیرمنظم باشند که در این حالت‌ها باید پلان و نما را بادقت بیشتری طراحی کرد.

ارتباط نور طبیعی در معماری و مساحت فضاهای داخلی پلان

علاوه‌بر نمای ساختمان، یکی دیگر از عوامل مهم و تأثیرگذار در ابعاد و اندازه پنجره‌ها جهت تأمین نور طبیعی در معماری، کاربری و ابعاد و مساحت فضاهای داخلی پلان است.

در طراحی پلان خیلی مهم است که فضایی که پنجره قرار است نور و تهویه طبیعی آن را تأمین کند دارای چه کاربری است و مساحت آن چقدر است. این موضوعی است که خیلی از طراحان در زمان طراحی پلان به آن توجه نمی‌کنند.

همه ما می‌دانیم که نور طبیعی برای هر فضایی بسیار خوب و لازم است، اما باید توجه داشته باشید که مقدار نور ورودی باید با فضایی که به آن وارد می‌شود تناسب داشته باشد. حتی گاهی ما مجبور می‌شویم از مقدار و شدت نور ورودی به فضا بکاهیم یا به‌نوعی آن را کنترل کنیم.

به‌عنوان‌مثال برای اتاق‌خوابی با مساحت 12 مترمربع که عرض آن 3متر است، اصلا مناسب نیست که عرض پنجره را 2.5 یا حتی 3متر درنظر بگیریم. چرا که دراین‌صورت میزان نور ورودی بیشتر از مقدار مورد نیاز آن فضا خواهد بود و علاوه‌بر آنکه این میزان نور آزاردهنده است، به طراحی داخلی اتاق هم آسیب می‌زند.

ارتباط نور طبیعی و نوع کاربری فضاهای داخلی پلان

علاوه‌بر مساحت و اندازه فضاهای داخلی، موضوع مهم دیگری که در تأمین نور طبیعی ساختمان تأثیر مستقیم می‌گذارد، نوع کاربری فضاهای داخلی پلان است.

به‌عنوان نمونه در مثال بالا اشاره کردیم که برای اتاق‌خوابی با عرض 3 متر نباید پنجره با عرض 2 یا 3 متر طراحی کرد. اما اگر فرض کنیم همین اتاق به‌جای ساختمان مسکونی، در یک ساختمان اداری قرار داشت و کاربری آن به‌جای اتاق‌خواب، اتاق کار بود موضوع کاملاً متفاوت می‌شد.

در چنین حالتی اگر نمای ساختمان به ما اجازه بدهد، حتی اگر عرض پنجره را 2 یا 3 متر هم درنظر بگیریم نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه احتمالاً بهتر هم هست. چون در طول روز، کارمندانی در این اتاق مشغول کار هستند و طبیعتاً احتیاج زیادی به نور و تهویه طبیعی و همچنین دید مناسب به بیرون دارند. بنابراین هرچه ابعاد و مساحت پنجره بیشتر و بزرگ‌تر باشد، بهتر است و افراد احساس راحتی بیشتری می‌کنند.

بنابراین می‌بینیم که در موضوع نورگیری ساختمان، نوع کاربری فضای داخلی پلان ارتباط مستقیمی با شکل و ابعاد پنجره دارد.

انواع نور طبیعی در معماری و ساختمان

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در نورگیری ساختمان و طراحی پنجره‌ها، کیفیت نور ورودی به ساختمان است.

همان‌طور که احتمالا می‌دانید و در جلسه لکه‌گذاری پلان معماری هم به آن اشاره کردیم، بسته به حرکت خورشید و جهت تابش آن در طول روز، چهار نوع نورگیری را داریم که کیفیت آن‌ها اصلا با یکدیگر برابر نیست!

نورهای طبیعی که ممکن است به ساختمان بتابد به‌ترتیب کیفیت و اولویت عبارتند از:

1. نور جنوب
2. نور شرق
3. نور غرب
4. نور شمال

بهترین نور طبیعی چیست؟

نور جنوب

نور جنوب مطلوب‌ترین و باکیفیت‌ترین نوری هست که به ساختمان می‌تابد. فضاهایی که در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارند و از نور جنوب برخوردار هستند، در بیشتر ساعات روز از نور بسیار زیاد و باکیفیت خورشید برخوردار هستند و نور خورشید به‌شکل مستقیم وارد این فضاها می‌شود. بنابراین خیلی بهتر است که فضاهای اصلی ساختمان مثل پذیرایی از نور جنوب برخوردار باشد.

نور شرق

نور شرق در ابتدای روز که خورشید در حال بالاآمدن است به فضاهای داخلی می‌تابد. بنابراین استفاده از نور شرق برای فضاهایی مناسب است که در هنگام صبح بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. آشپزخانه و اتاق‌خواب والدین مکان‌های مناسبی برای برخورداری از نور شرق هستند.

نور غرب

نور غرب هم در انتهای روز و زمانی که خورشید درحال غروب‌کردن است به فضاهای داخلی می‌تابد. بنابراین این نور بیشتر مناسب فضاهایی است که در عصر و هنگام غروب بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. نشیمن خصوصی یکی از مکان‌های مناسب برای دریافت نور غرب می‌باشد.

نور شمال

نور شمال ضعیف‌ترین و نامطلوب‌ترین نور ورودی به ساختمان است. اگر ساختمان دقیقا در راستای شمال جنوب قرار داشته باشد، در ضلع شمالی ساختمان در طول روز فقط روشنایی داریم و تقریبا آفتاب به‌شکل مستقیم به داخل فضا نمی‌تابد. به‌همین دلیل بهتر است فضاهایی مثل اتاق‌خواب‌ها را در قسمت شمالی ساختمان قرار دهیم که در طول روز کمتر از آن‌ها استفاده می‌کنیم.

برتری واحد جنوبی نسبت به واحد شمالی

به‌همین دلیل است که در ساختمان‌های جنوبی که به‌صورت دو واحد شمالی و جنوبی ساخته می‌شوند، ارزش واحدها به‌هیچ‌وجه با هم برابر نیست و واحد جنوبی که در سمت حیاط قرار دارد و از نور جنوب برخوردار است، ارزش و قیمت بیشتری دارد.

بنابرآنچه گفتیم می‌بینید که در تأمین نور طبیعی ساختمان، علاوه‌بر نوع کاربری فضای داخلی، اینکه نور طبیعی از چه جهتی به فضای داخلی می‌تابد، در شکل و اندازه پنجره‌ها و همینطور لکه‌گذاری پلان معماری تأثیر مستقیم دارد.

در استفاده از نور طبیعی زیاده‌روی نکنید!

همان‌طور که افراط و تفریط در هیچ زمینه‌ای پسندیده نیست، در زمان طراحی پلان معماری و تأمین نور طبیعی فضاهای داخلی ساختمان هم باید به این مسأله توجه داشته باشیم.

درست است که نور طبیعی، مخصوصاً نور جنوب بسیار مطلوب است، ولی باید مراقب باشیم که نور طبیعی را بسته به مساحت و کاربری فضای داخلی به هر فضا اختصاص دهیم و نور بیش‌ازحد وارد فضا نکنیم.

این اشتباه مخصوصاً در ساختمان‌هایی که سرنبش خیابان قرار دارند دیده می‌شود. بسیاری از طراحان فکر می‌کنند حالا که ساختمان سر نبش است و از دو سمت امکان نورگیری و تهویه طبیعی را دارد، چقدر خوب است که تمام فضا را پنجره طراحی کنیم تا نور بیشتری به داخل فضا بتابد!

این کار علاوه‌بر اینکه تأثیر منفی در طراحی و دکوراسیون داخلی می‌گذارد، که جلوتر به آن خواهیم پرداخت، چند اشکال اساسی دارد.

معایب استفاده بیش‌ازحد نور طبیعی در معماری

• نور با شدت زیاد همیشه برای همه فضاها مطلوب نیست و گاهی باید با توجه به ابعاد و مساحت و نوع کاربری فضای داخلی پلان میزان نور ورودی به ساختمان را کنترل کنیم. درغیراین‌صورت از کیفیت فضاهای داخلی به‌شدت کاسته می‌شود.
• از آنجایی که در بیشتر ساختمان‌ها استانداردهای ساختمان‌سازی رعایت نمی‌شود و از مصالح و پنجره‌های نامرغوب در ساختمان‌سازی استفاده می‌کنند، اگر سطح و میزان پنجره‌ها زیاد باشد (مخصوصاً در ساختمان‌های سرنبش)، سروصدا و گردوخاک زیادی وارد فضا می‌شود.
• همچنین اگر مصالح مرغوب استفاده نشود، برای گرم و خنک نگه‌داشتن این فضاها در تابستان و زمستان باید انرژی بسیار زیادی مصرف کنیم که علاوه‌برهزینه‌های زیاد خیلی کارآمد هم نیستند و افراد از گرمای زیاد در تابستان و سرمای زیاد در زمستان شاکی خواهند بود.
• وجود پنجره‌های زیاد می‌تواند تأثیر منفی بر نمای ساختمان بگذارد و از زیبایی ظاهری ساختمان بکاهد.
• وجود پنجره‌های زیاد باعث ایجاد تأثیر منفی در طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی فضاهای داخلی ساختمان می‌شود.

نقش نور طبیعی در طراحی داخلی

یکی از نکات بسیار مهم در شکل، تعداد و اندازه پنجره‌ها در پلان، موضوع طراحی داخلی است. موضوعی که متأسفانه خیلی از طراحان ساختمان در زمان طراحی پلان و تأمین نور طبیعی ساختمان اصلاً به آن توجهی نمی‌کنند!

زیاد می‌بینیم که پنجره‌های بزرگ و زیادی برای تأمین نور طبیعی فضاهای داخلی طراحی می‌شود که به‌جای مفید بودن، مضر هستند و به کیفیت فضاهای داخلی پلان آسیب می‌زند. در زمان طراحی پلان و قراردادن پنجره‌ها در پلان و نما، حتما باید توجه داشته باشید که طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی فضاها به چه صورت خواهد بود.

تأثیر منفی پنجره‌های زیاد در طراحی و دکوراسیون داخلی

به‌عنوان‌مثال وجود پنجره‌های زیاد شاید باعث بشود که محل مناسبی برای جانمایی تلویزیون در داخل نشیمن یا پذیرایی نداشته باشیم. شاید دیده باشید منازلی را که مجبور هستند تلویزیون را در بدترین مکان ممکن یعنی جلوی پنجره قرار دهند!

در موضوع طراحی داخلی می‌دانیم که جداره پشت تلویزیون که اصطلاحا به آن TV Wall (تی‌وی وال) می‌گویند، به‌عنوان یک جداره شاخص، نقش بسیار مهمی در طراحی داخلی دارد و اگر در زمان طراحی پلان و جانمایی پنجره‌ها و طراحی نما به این موضوع توجه نداشته باشید، قطعاً در طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی دچار مشکل خواهید شد.

این موضوع علاوه‌بر پذیرایی در مورد آشپزخانه، اتاق‌خواب یا هر فضای دیگری که سرنبش قرار می‌گیرد هم صدق می‌کند. توجه داشته باشید که اگر از دو جبهه امکان نورگیری مستقیم را داریم، نیازی نیست حتماً از هر دو جبهه نورگیری داشته باشیم. مخصوصا در مورد اتاق‌خواب و آشپزخانه، به‌دلیل طراحی داخلی و چیدمان بهتر تجهیزات توصیه می‌کنم حتما از یک جداره نور طبیعی مورد نیاز را تأمین کنیم تا به کیفیت فضاهای داخلی آسیبی وارد نشود.

ابعاد و اندازه مناسب پنجر‌ها برای تأمین نور طبیعی ساختمان

ما در طراحی پلان برای موضوع نورگیری آزاد هستیم و می‌توانیم به هر میزان که دوست داریم، نور طبیعی را وارد فضاهای داخلی پلان کنیم. البته از نظر کمیته نما و ضوابط و مقررات شهرداری، مخصوصا در ساختمان‌های دوواحدی محدودیت‌ها و ضوابطی داریم.

به‌عنوان‌مثال طراحی نمای شیشه‌ای برای ساختمان‌های مسکونی ممنوع است. یا برای حفظ امنیت ساختمان، باید پنجره‌های دو ساختمان یا دو واحد کنار هم به‌اندازه‌کافی از هم فاصله داشته باشد، ولی محدودیت خاصی درباره شکل و اندازه پنجره‌ها نداریم. البته گاهی ممکن است کمیته نمای ساختمان نظر یا اصلاحیه‌ای برای شکل پنجره‌ها پیشنهاد کند که در این موضوع به آن نمی‌پردازیم.

اما اینجا می‌خواهم یک عدد تقریبی به شما داده باشم که اگر در ابتدای کار طراحی هستید، بتونید اندازه حدودی پنجره‌های خودتان را تعیین کنید.

برای یک اتاق معمولی با مساحت 12 مترمربع، یک پنجره با عرض 140 تا 160 سانتی‌متر و ارتفاع 140 تا 180 سانتی‌متر کاملاً کافی و مناسب هست. همین نسبت را برای طراحی پنجره در سایر اتاق‌ها و فضاهای بزرگتر هم می‌توانید مورد استفاده قرار دهید.

نور طبیعی در آشپزخانه

همان‌طور که اشاره کردیم همیشه نور زیاد مطلوب نیست و گاهی باید از میزان و شدت نور ورودی به داخل فضا بکاهیم. یکی از فضاهایی که باید از تابش شدید نور مستقیم خورشید در امان باشد، آشپزخانه‌ای است که در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارد و از نور جنوب برخوردار است.

آشپزخانه به‌دلیل وجود تجهیزاتی که گرما تولید می‌کنند، مثل اجاق‌گاز، پکیج و حتی یخچال، به خودی‌خود گرم هست. ضمن اینکه فعالیت در این فضا، دمای بدن انسان را بالاتر هم می‌برد. حالا اگر در یک منطقه جغرافیایی گرم و خشک در طول روز آفتاب مستقیم و با شدت زیاد هم به آن بتابد احتمالاً می‌توانید وضعیت نامطلوب آن را تصور کنید.

این یکی از موقعیت‌هایی هست که باید میزان و شدت نور ورودی را کاهش دهیم.

بهترین راهکار کنترل نور طبیعی در آشپزخانه

یکی از کارهایی که برای کنترل شدت نور طبیعی در آشپزخانه می‌توانید انجام دهید این است که دیوار اصلی آشپزخانه را کمی از جداره اصلی نما فاصله دهید. بهترین تصمیم هم طراحی یک تراس برای آشپزخانه هست. همان‌طور که بارها گفته‌ام بهترین موقعیت قرارگیری تراس در پلان ساختمان، این است که در ارتباط مستقیم با آشپزخانه طراحی شود.

این کار نه‌تنها کارآمدی آشپزخانه و تراس را افزایش می‌دهد بلکه باعث می‌شود تا نور خورشید به شکل مستقیم و با شدت زیاد به داخل آشپزخانه نتابد.

نور طبیعی در نشیمن خصوصی و TV Room

یکی دیگر از فضاهایی که باید میزان نور طبیعی آن کنترل گردد نشیمن خصوصی یا TV Room است. احتمالاً تجربه تماشای فیلم یا مسابقه فوتبال در تلویزیونی که نور خورشید به‌شکل مستقیم یا غیرمستقیم به آن تابیده را داشته‌اید. مطمئنم که تجربه نامطلوبی بوده است!

بنابراین در زمان طراحی پلان علاوه‌براینکه باید محل دقیق تلویزیون را در پلان معماری مشخص کنید، باید ابعاد و موقعیت پنجره‌ها را طوری درنظر بگیرید که باعث آزار ساکنین نشود.

افزایش نورگیری ساختمان با یک تکنیک ساده

گاهی اوقات پیش می‌آید که به دلایل مختلف، مثل طراحی نما و یا حتی به‌دلیل مزاحمت عناصر سازه یا تأسیسات مثل ستون‌ها، مهاربندها، دیوارهای برشی و… مجبور می‌شویم عرض کمی برای پنجره‌ها درنظر بگیریم.

در چنین حالتی که مجبور هستیم عرض پنجره‌ها را کمتر در نظر بگیریم، می‌توانیم ارتفاع پنجره‌ها را بیشتر کنیم تا از میزان نور ورودی کاسته نشود و همچنان سطح نورگیری مطلوبی برای فضاهای داخلی پلان داشته باشیم.

به‌عنوان‌مثال اگر به‌جای یک پنجره با ابعاد 140*140 سانتی‌متر مجبور شدید پنجره‌ای با عرض 90 یا 100 سانتی‌متر طراحی کنید، در این‌حالت می‌توانید ارتفاع پنجره را بیشتر در نظر بگیرید. مثلاً ابعاد پنجره را 90*200 سانتی‌متر طراحی کنید تا نورگیری مناسبی داشته باشید.

نتیجه‌گیری درباره نور طبیعی در معماری و طراحی داخلی

امیدوارم متوجه اهمیت نور طبیعی در معماری و طراحی داخلی شده باشید. در زمان طراحی پلان معماری، موضوع تأمین نور و تهویه طبیعی ساختمان و تأثیر نور طبیعی در کیفیت فضاهای داخلی را بسیار جدی بگیرید و سعی کنید نکات گفته شده در این آموزش را در طراحی‌های خودتان رعایت کنید.

هر سوالی درباره نورگیری طبیعی در معماری، ابعاد پنجره‌ها و تأثیر نور طبیعی در طراحی داخلی داشتید در بخش نظرات مطرح کنید تا به آن پاسخ دهم.