۷ نکته کلیدی در طراحی نقشه ساختمان مسکونی

عوامل تأثیرگذار بسیاری در طراحی نقشه ساختمان مسکونی وجود دارد که در زمان طراحی پلان معماری باید به آن توجه کنید. یک معمار توانمند کسی است که با توجه به محدودیت‌های زمین، ضوابط و مقررات شهرداری و… بتواند پلان ساختمان مسکونی را مطابق با نیازها و خواسته‌های کارفرما و به بهترین شکل ممکن طراحی کند. در ادامه ۷ نکته کلیدی در طراحی نقشه ساختمان مسکونی را بررسی می‌کنیم.

۱- لکه‌گذاری و جانمایی فضاهای داخلی پلان

اولین و شاید مهمترین نکته در طراحی نقشه ساختمان مسکونی، توجه به لکه‌گذاری پلان و جانمایی فضاهای عمومی، نیمه عمومی و خصوصی در پلان معماری است. نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که نحوه لکه‌گذاری پلان معماری در ساختمان‌های شمالی و جنوبی با هم متفاوت است. در ادامه، لکه‌گذاری پلان معماری در زمین‌های شمالی و جنوبی را با هم بررسی می‌کنیم.

لکه‌گذاری پلان معماری در زمین‌های شمالی

روش لکه‌گذاری پلان در زمان طراحی نقشه ساختمان‌های شمالی تقریباً مشخص است. در این ساختمان‌ها همیشه فضای عمومی اصلی، یعنی پذیرایی و در بسیاری موارد آشپزخانه و گاهی هم نشیمن خصوصی، مشرف به حیاط طراحی می‌شود که از بهترین نور، یعنی نور جنوب برخوردار است. در انتهای زمین هم معمولاً فضاهای خصوصی ساختمان، یعنی اتاق‌خواب‌ها طراحی می‌شود. برای تأمین نور و تهویه طبیعی اتاق‌خواب‌ها، حتما باید یک نورگیر در انتهای ساختمان طراحی شود.

لکه‌گذاری پلان معماری در زمین‌های جنوبی

اکثر معماران در هنگام طراحی نقشه ساختمان جنوبی مرتکب اشتباه بزرگی می‌شوند. همانطور که می‌دانید در ساختمان‌های جنوبی از هر دو جبهه شمال و جنوب، نورگیری کامل و بدون مزاحمت انجام می‌شود و این مهم‌ترین مزیت زمین‌های جنوبی نسبت به زمین‌های شمالی است. نکته بسیار مهمی که در طراحی نقشه ساختمان‌های جنوبی باید به آن توجه کنید این است که در این ساختمان‌ها، نور جنوب از سمت حیاط به بنا تابیده می‌شود. بنابراین باید فضاهای اصلی ساختمان، مثل پذیرایی و آشپزخانه را در انتهای سطح اشغال و مشرف به حیاط طراحی کنید تا در طول روز، از نورگیری بهتر و مطلوب‌تری (نور جنوب) برخوردار باشند. بدیهی است که در این صورت، اتاق‌خواب‌ها باید در ضلع جنوبی و مشرف به خیابان طراحی شود.

ازآنجاکه مهم‌ترین و مفیدترین نور در طول روز، نور جنوب بوده و در ساختمان‌های جنوبی این نور از سمت حیاط تأمین می‌شود، حتماً باید توجه کنید که جانمایی فضاهای داخلی در پلان معماری به‌گونه‌ای باشد که فضاهای عمومی و آشپزخانه مشرف به حیاط و اتاق‌خواب‌ها مشرف به خیابان طراحی شود.

دقت داشته باشید که حتما لکه‌گذاری پلان معماری در ساختمان‌های جنوبی را به شکلی که گفته شد، انجام دهید. درغیراین‌صورت فضاهای اصلی ساختمان، مثل پذیرایی و آشپزخانه را از نور جنوب محروم کرده و اتاق‌خواب‌ها (که در طی روز که عملاً کسی از آن‌ها استفاده نمی‌کند) بیشترین و بهترین نور ورودی به ساختمان را به خود اختصاص خواهد داد.

۲- کنترل کردن نور طبیعی

درست است که نور طبیعی نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت فضاهای معماری دارد، ولی در برخی فضاها، نور زیاد و بیش‌ازحد می‌تواند باعث ایجاد مزاحمت و افت کیفیت فضاهای داخلی گردد. اشتباهی که اکثر معماران و طراحان جوان در هنگام طراحی نقشه ساختمان مرتکب می‌شوند، این است که در فضاهایی که به نور مستقیم دسترسی دارند، پنجره‌ها را به‌گونه‌ای طراحی می‌کنند که حداکثر سطح نورگیری را داشته باشد. این موضوع شاید برای فضایی مثل پذیرایی تا حدودی درست باشد، اما برای بسیاری از فضاهای داخلی اینگونه نیست. اتفاقاً در خیلی از موارد باید شدت نور ورودی به داخل فضا کنترل شود تا ایجاد مزاحمت نکند. دقت داشته باشید که میزان و شدت نورطبیعی وارد شده به فضاهای داخلی پلان، باید کاملا متناسب با مساحت و نوع کاربری آن فضا باشد.

بنابراین کاملا مشخص است که نباید سطح نورگیری اتاق نشیمن با اتاق‌خواب یکسان باشد! به‌عنوان‌مثال، اتاق‌خوابی را در نظر بگیرید که عرض پنجره آن ۳ متر است. آیا در طول شبانه‌روز در این اتاق می‌توان راحت بود؟! مسلماً خیر.

طراح باید با توجه به موقعیت جغرافیایی محل ساختمان و اطلاع از شرایط و شدت تابش نور خورشید در آن منطقه، اقدام به طراحی پنجره با عرض و ارتفاعی مناسب با مساحت و کاربری فضای داخلی کند. به‌گونه‌ای که نور واردشده به فضا بیش‌ازحد شدید و آزاردهنده نباشد.

در مورد نشیمن خصوصی و TV Room نیز این مسأله کاملاً صدق می‌کند. باید دقت کنید که فضای نشیمن از نور مستقیم و با شدت زیاد برخوردار نباشد و نور کاملاً کنترل‌شده به داخل این فضا بتابد.

آشپزخانه قلب هر خانه‌ای است و معمولاً بانوی منزل زمان زیادی از روز را در آن سپری می‌کند. به‌همین علت نورگیری و تهویه مستقیم آشپزخانه بسیار مهم و حیاتی است. اما باید توجه شود که با توجه به وجود وسایل گرمازا مثل اجاق‌گاز، پکیج و حتی یخچال در داخل آشپزخانه و انجام فعالیتهای روزانه و خسته‌کننده، نور مستقیم و زیاد می‌تواند باعث آزردگی و ناراحتی استفاده‌کننده، خصوصاً در فصول گرم سال شود. ازاین‌رو بهتر است فضای آشپزخانه را از تابش نور شدید محافظت کنید.

بهترین حالت در طراحی آشپزخانه زمانی اتفاق می‌فتد که آشپزخانه با کمی عقب‌نشینی و با فاصله از جداره اصلی نما طراحی گردد تا ضمن بهره‌برداری از نور و تهویه طبیعی، از تابش نور مستقیم و گرم‌شدن بیش‌ازحد آشپزخانه جلوگیری شود.

۳- به هر قیمتی واحد سه‌خوابه طراحی نکنیم!

طبیعی است که خیلی از افراد واحدهای سه‌خوابه را به واحدهای دوخوابه ترجیح می‌دهند، اما باید توجه داشت که در هر ساختمانی و با هر متراژ زیربنایی نمی‌شود واحدهای سه‌خوابه طراحی کرد.

پیشنهاد جدی من به شما این است که در طراحی نقشه ساختمان‌هایی که مساحت مفید آن‌ها کمتر از ۱۳۰ مترمربع است، به‌هیچ‌عنوان سه اتاق‌خواب طراحی نکنید. چون در این صورت، از کیفیت سایر فضاهای ساختمان کاسته می‌شود. ضمن اینکه اتاق‌خواب سوم هم به‌احتمال زیاد، از لحاظ مساحت، امکانات، شکل، نورگیری و تهویه مناسب، فاقد حداقل استانداردهای اصلی طراحی پلان خواهد بود.

بنابراین توصیه می‌کنم چنین واحدهایی را به‌صورت دوخوابه طراحی کنید تا کلیه فضاها به لحاظ عملکرد، جانمایی و مساحت، از استاندارد و کیفیت مناسبی برخوردار باشد.

۴- طراحی نشیمن خصوصی

نشیمن خصوصی ازجمله فضاهایی است که اگر در هنگام طراحی نقشه ساختمان آن را لحاظ کنید، کیفیت پلان معماری و میزان رضایت ساکنین را تا حد زیادی افزایش می‌دهد. اما دقیقاً مشابه نکته قبلی باید به این نکته توجه شود که در چه ساختمان‌هایی امکان طراحی نشیمن خصوصی مجزا وجود دارد. مساحت مفید واحد مسکونی و تعداد اتاق‌خواب‌ها، دو عامل کلیدی است که درصورت تمایل به طراحی نشیمن خصوصی، باید حتما به آن‌ها توجه داشت.

به لحاظ مساحت باید دقت شود از آنجایی که نقشه ساختمان‌هایی با مساحت مفید ۱۴۰ تا ۱۸۰ مترمربع معمولاً به‌صورت سه‌خوابه طراحی می‌شود، نباید در ساختمان‌هایی با زیربنای مفید کمتر از ۱۵۰ مترمربع اقدام به طراحی نشیمن خصوصی کرد. مگر اینکه نقشه واحدهایی با مساحت کمتر، به صورت دوخوابه طراحی گردد.

البته باید توجه داشت که صرفاً مساحت بیشتر از ۱۵۰ مترمربع ملاک قطعی برای طراحی نشیمن خصوصی نیست. باید حتماً به سیرکولاسیون و روابط فضاهای داخلی پلان هم توجه کرد و نشیمن خصوصی را به‌گونه‌ای طراحی کرد که علاوه بر نورگیری مناسب، از قابلیت چیدمان و مبله‌شدن مناسب هم برخوردار باشد، نه اینکه صرفاً یک کوریدور یا فضای ارتباطی با مساحت زیاد باشد!

پیشنهاد می‌کنم در طراحی نقشه ساختمان‌های مسکونی که مساحت زیربنای مفید آن‌ها بیشتر از ۱۸۰ مترمربع است، حتماً فضایی را هم به‌عنوان نشیمن خصوصی در نظر بگیرید.

۵- سیرکولاسیون و روابط فضاهای داخلی

در هنگام طراحی نقشه ساختمان مسکونی، باید به سیرکولاسیون و روابط فضاهای داخلی (همجواری‌ها و دسترسی‌ها) توجه ویژه‌ای داشته باشید.

رعایت نکات زیر در هنگام طراحی نقشه ساختمان الزامی است:

• حتماً باید یک فیلتر (فضای تقسیم) در محل ورودی آپارتمان طراحی کنید. این فیلتر علاوه بر اینکه از ورود مستقیم و یک‌باره افراد به فضاهای عمومی و خصوصی منزل جلوگیری می‌کند، می‌تواند محل مناسبی برای طراحی رختکن، کفش‌کن، سرویس‌بهداشتی و گاهی ورودی مجزا به آشپزخانه یا نشیمن خصوصی باشد.
• آشپزخانه باید در مجاورت فضای ناهارخوری و با قابلیت دسترسی مستقیم از نشیمن خصوصی باشد. پذیرایی در مجاورت ناهارخوری و با حداقل اشراف به فضای کار آشپزخانه باید طراحی شود.
• در طراحی پذیرایی دقت کنید که استفاده‌کنندگان از این فضا و میهمانان، دید مستقیم به فضای کار آشپزخانه نداشته باشند تا کسی که در آشپزخانه مشغول فعالیت است (مخصوصاً در زمان حضور میهمان در منزل) معذب نباشد.
• ورودی اتاق‌خواب‌ها باید حتما دارای فیلتر و فضای تقسیم مستقل باشد و به‌گونه‌ای طراحی شود که درِ اتاق‌ها، از سایر فضاهای منزل قابل رؤیت نباشد.
• در مورد سرویس‌بهداشتی و حمام هم باید این نکته را مدنظر داشته باشید و این فضاها را طوری طراحی کنید که درِ ورودی آن‌ها از هیچ‌کدام از فضاهای پذیرایی، ناهارخوری، نشیمن و آشپزخانه قابل رؤیت نباشد.

۶- نقش و جانمایی تراس (بالکن) در پلان

وجود تراس در طراحی نقشه ساختمان‌های مسکونی و واحدهای آپارتمانی یک ضرورت است. در طراحی تراس باید به نکات زیادی ازجمله محل قرارگیری آن در پلان، بهترین دسترسی و همجواری با فضاهای داخلی، مساحت تراس و جنبه نمایی آن توجه نمود. در ادامه مهم‌ترین مواردی که در طراحی بالکن باید رعایت کنید را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

بهترین محل قرارگیری تراس (بالکن) در پلان معماری

بهترین محل قرارگیری تراس در پلان معماری، چه در ساختمان‌های شمالی و چه در ساختمان‌های جنوبی، مشرف به حیاط و در ارتباط مستقیم با آشپزخانه است. همیشه به یاد داشته باشید که بهترین عملکرد و کارایی تراس، زمانی اتفاق می‌افتد که مستقیماً از فضای آشپزخانه قابل دسترسی باشد.

حداقل مساحت تراس (بالکن)

مساحت تراس، ارتباط مستقیمی با مساحت مفید واحد مسکونی دارد و طبیعی است هر چه مساحت واحد مسکونی شما بیشتر باشد، می‌توانید تراس بزرگ‌تری طراحی کنید. در حالت کلی بهتر است مساحت تراس را کمتر از ۱٫۵۰متر مربع در نظر نگیرید و سعی کنید آن را به‌گونه‌ای طراحی کنید که حداقل یک میز صبحانه‌خوری دونفره را بتوان به‌راحتی در آن جانمایی کرد.

سایر دسترسی‌های تراس (بالکن)

تراس‌ها بنا به شکل طراحی نقشه ساختمان می‌تواند از محل‌های دیگری مثل پذیرایی، نشیمن، ناهارخوری و اتاق‌خواب‌ها هم قابل دسترسی باشد، اما چنانچه این تراس‌ها، تنها تراس موجود در واحد مسکونی باشد، از کیفیت و کارایی آنها تا حد زیادی کاسته می‌شود. به جرأت می‌توان گفت که بدترین موقعیت قرارگیری تراس در واحدهای آپارتمانی، در مجاورت پذیرایی و با دسترسی مستقیم از این فضاست. برای درک بهتر این موضوع فقط کافی است دسترسی به تراس از پشت مبل‌های چیده شده در پذیرایی و کنار زدن پرده شیک آن را در ذهن تصور کنید. و همین‌طور زمانی را تصور کنید که میهمان در منزل است و میزبان قصد استفاده از تراس را دارد…

طراحی تراس (بالکن) در نمای اصلی ساختمان

در طراحی نقشه ساختمان‌های جنوبی باید به این نکته توجه کنید که تراس‌هایی که در نمای اصلی و مشرف به خیابان طراحی می‌شود، بیشتر جنبه نمایی پیدا می‌کند و از کارآیی آن کاسته می‌شود. این تراس‌ها را باید به‌گونه‌ای طراحی کرد که در زمان استفاده ساکنین، به نمای اصلی ساختمان خدشه‌ای وارد نشود. حتماً ساختمان‌هایی را دیده‌اید که به دلیل فرهنگ متفاوت ساکنین هر طبقه و برحسب نیاز آن‌ها برای استفاده از بالکن، چه نمای زشت و نامتوازنی پیدا کرده‌اند.

به‌عنوان نکته پایانی درباره تراس، برای زیباترشدن نمای ساختمان، بهتر است که دیواره جلویی تراس (دست‌انداز یا جان‌پناه تراس)، هم‌تراز با جداره اصلی نما نباشد. توصیه می‌کنم حتما این قسمت را کمی جلوتر یا عقب‌تر از پوسته اصلی نمای ساختمان طراحی کنید.

۷- مساحت و اندازه فضاهای داخلی پلان معماری

در هنگام طراحی نقشه ساختمان، باید به ابعاد و حداقل مساحت فضاهای داخلی پلان معماری توجه کنید. فارغ از تعداد اتاق‌خواب‌ها و مساحت زیربنای واحد مسکونی، استانداردهای زیر را در طراحی نقشه ساختمان مسکونی رعایت کنید.

مساحت آشپزخانه

در مورد آشپزخانه که قلب تپنده هر خانه‌ای است، پیشنهاد می‌شود که حداقل مساحت آن، از ۱۰درصد زیربنای مفید واحدمسکونی کمتر نباشد. به‌طورمثال، در آپارتمانی با زیربنای مفید ۱۵۰ مترمربع، آشپزخانه باید مساحتی در حدود ۱۵ مترمربع داشته باشد.

مساحت اتاق‌خواب‌ها

مساحت یک اتاق‌خواب استاندارد، صرف‌نظر از شکل ظاهری اتاق و جداره‌ها که نقش تعیین‌کننده‌ای در چیدمان و نحوه مبلمان‌کردن تجهیزات داخل اتاق دارد، حداقل باید حدود ۱۲ مترمربع باشد. توجه داشته باشید که این میزان مساحت، بدون در نظر گرفتن فضای اشغال‌شده توسط کمدها است.

پیشنهاد می‌شود از طراحی اتاق‌های با مساحت کمتر خودداری کنید، مگر با کاربری‌های خاص مثل اتاق کار یا مطالعه؛ البته بهتر است این اتاق‌ها هم با حداقل مساحت استاندارد طراحی گردند، چراکه ممکن است در آینده‌ای نزدیک، بنا به دلایلی مثل اضافه‌شدن یک عضو جدید به خانواده، کاربری آن تغییر کرده و به‌عنوان اتاق‌خواب استفاده شود.

حتما در طراحی نقشه ساختمان، یکی از اتاق‌ها را به‌عنوان اتاق والدین (اتاق‌خواب مستر)، بزرگ‌تر از سایر اتاق‌ها طراحی کنید. حداقل فضای استاندارد و کافی برای اتاق‌خواب والدین به علت وجود تجهیزات بیشتر، حدود ۱۵ مترمربع است که می‌تواند بسته به زیربنای مفید واحد مسکونی، حتی تا ۳۰ مترمربع و بیشتر هم طراحی گردد.

سخن پایانی درباره طراحی نقشه ساختمان

مواردی که در این مقاله به آن اشاره کردم در عین سادگی، بسیار مهم هستند و اگر به ساختمان‌های اطراف‌تان نگاهی بیاندازید، خواهید دید که اکثر این موارد در طراحی پلان معماری آن‌ها رعایت نشده است. شما سعی کنید در طراحی نقشه ساختمان‌های مسکونی حتما این موارد کلیدی را رعایت کنید. رعایت همین اصول و نکات به‌ظاهر ساده، می‌تواند کیفیت طراحی پلان‌های معماری شما را تا حد بسیار زیادی بهبود ببخشد.

امیدوارم که مطالعه این مقاله، دید تازه‌ای نسبت به اهمیت طراحی پلان ساختمان مسکونی به شما داده باشد.

لطفا سوالات و نظرات خودتان را در بخش نظرات پایین صفحه بنویسید.